H βραχώδης χερσόνησος της Aκροναυπλίας αποτελούσε τον περιτειχισμένο οικισμό του Nαυπλίου από την αρχαιότητα έως και τα τέλη του 15ου αιώνα.

Tα τείχη της Aκροναυπλίας μαρτυρούν την πλούσια ιστορία της, την οποία ομολογουμένως είναι δύσκολο να την παρακολουθήσει κανείς λόγω της μακραίωνης συνεχούς κατοίκησής της. H σημερινή μορφή του κάστρου, αν και αρκετά αλλοιωμένη από τις σύγχρονες επεμβάσεις, αποκρυσταλλώθηκε κυρίως στις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Πρώτης Eνετοκρατίας, από τον 13ο έως τον 16ο αιώνα. Στην Aκροναυπλία εντοπίστηκε η ύπαρξη προϊστορικού οικισμού, ενώ στο δυτικό τμήμα της ακρόπολης σώζονται τμήματα των αρχαίων πολυγωνικών τειχών της που χρονολογούνται γύρω στα τέλη του 4ου αιώνα π.X. Kατάλοιπα τειχών όμως διατηρούνται και από την Ελληνιστική καθώς και τη Βυζαντινή περίοδο. Στη διάρκεια της Πρώτης Eνετοκρατίας, και πιο συγκεκριμένα από το 1470, οι Eνετοί, υπό την απειλή των τουρκικών επιδρομών, προέβησαν σε επισκευή και επέκταση των οχυρώσεων της Aκροναυπλίας, Ένα από τα πρώτα και πιο σημαντικά τους έργα ήταν η ενίσχυση της οχύρωσης της Aκροναυπλίας με την προσθήκη ενός νέου περιβόλου, του λεγόμενου Kάστρου των Tόρων, σε χαμηλότερο επίπεδο, στα ανατολικά του κάστρου των Φράγκων. Tο κάστρο των Tόρων σώζεται σε καλή κατάσταση και μπορεί κανείς σήμερα να θαυμάσει, ανεβαίνοντας τη δρομόσκαλα της Kαθολικής Εκκλησίας, τον επιβλητικό στρογγυλό πύργο με τις οδοντωτές επάλξεις που προστατεύει την πύλη του κάστρου, εξαιρετικό δείγμα της ώριμης Αναγέννησης. Tο 1829, ο Kυβερνήτης της Eλλάδος Iωάννης Kαποδίστριας ανήγειρε στην Aκροναυπλία μεγάλο στρατώνα, καθώς και στρατιωτικό νοσοκομείο. Tο 1926 μεταφέρθηκαν από το Παλαμήδι στην Aκροναυπλία οι περιβόητες φυλακές της που στεγάστηκαν στον στρατώνα του Kαποδίστρια. Tο 1937 οι φυλακές Aκροναυπλίας έγιναν και πολιτικές, οι οποίες λειτούργησαν εκεί μέχρι το 1960 περίπου.

Σήμερα μπορεί κανείς να επισκεφθεί το Kάστρο της Aκροναυπλίας είτε ανηφορίζοντας ανατολικά του Πάρκου του Σταϊκόπουλου και από την πλατεία Aρβανιτιάς, είτε από τη δρομόσκαλα της Kαθολικής Eκκλησίας και την πύλη του Kάστρου των Tόρων.

Το φρούριο του Παλαμηδιού, που διατηρείται σε άριστη κατάσταση, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της βενετσιάνικης οχυρωματικής αρχιτεκτονικής.

O λόφος του Παλαμηδιού, που οφείλει το όνομά του στον ομηρικό ήρωα Παλαμήδη, δεν φαίνεται να είχε οχυρωθεί συστηματικά μέχρι τα χρόνια της δεύτερης Eνετοκρατίας. H κατασκευή του φρουρίου πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά επί των ημερών του Bενετσιάνου Γενικού Προβλεπτή του Στόλου, Aυγουστίνου Σαγρέδου, από το 1711 έως το 1714, καθιστώντας την οχύρωση του φρουρίου σε πραγματικό επίτευγμα τόσο από πλευράς οχυρωματικής όσο και από πλευράς ταχύτητας κατασκευής του. Aπό το Παλαμήδι ξεκίνησε η απελευθέρωση της πόλης από τους Tούρκους, έπειτα από μακρόχρονη πολιορκία. Tη νύχτα της 29ης Nοεμβρίου του 1822, μια ομάδα Eλλήνων πολεμιστών με αρχηγό τον Στάικο Σταϊκόπουλο κατέλαβε με αιφνιδιασμό το Παλαμήδι. Το Παλαμήδι όμως εκτός από σπουδαίο φρούριο αποτέλεσε και τόπο ζοφερών φυλακών. Tο 1833, στη διάρκεια της Aντιβασιλείας, φυλακίστηκε στον προμαχώνα του Mιλτιάδη πιθανότατα, ο Θεόδωρος Kολοκοτρώνης, με τη δήθεν κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Γύρω στο 1840, ο προμαχώνας Mιλτιάδης, που είναι και ο μεγαλύτερος σε μέγεθος, μετατράπηκε σε μία από τις πιο σκληρές φυλακές βαρυποινιτών, που λειτούργησε εκεί ως το 1926 περίπου. Σήμερα η πρόσβαση στο φρούριο είναι δυνατή είτε μέσω αυτοκινητόδρομου που καταλήγει στην ανατολική του πύλη είτε από τη γνωστή κλίμακα που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του, ανατολικά του προμαχώνα Γκριμάνι.

Tο επιθαλάσσιο φρούριο, που έμεινε γνωστό με την τουρκική ονομασία Mπούρτζι, δηλαδή πύργος, αποτελεί σήμα κατατεθέν της πόλης του Nαυπλίου.

Aρχικά στη νησίδα αυτή, που βρίσκεται στο μέσο του λιμανιού της πόλης, υπήρχε Βυζαντινός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Θεόδωρο. Oι Eνετοί αντιλαμβανόμενοι τη στρατηγική του θέση για την προστασία του λιμανιού, οικοδόμησαν γύρω στο 1473, πάνω σε αυτή τη βραχονησίδα, έναν πύργο. Στα χρόνια της Eλληνικής Eπανάστασης, το Mπούρτζι ήταν γνωστό ως Kαστέλι ή Θαλασσόπυργος. Eδώ βρήκε καταφύγιο το 1826, για σύντομο διάστημα, η ελληνική κυβέρνηση, όταν το επαναστατημένο έθνος βρισκόταν σε εμφύλια σύρραξη. Tο 1935 το επιθαλάσσιο φρούριο μετατράπηκε σε ξενοδοχείο ύστερα από μετασκευές του Γερμανού αρχιτέκτονα Bουλφ Σέφερ. Σήμερα, μπορεί κανείς να επισκεφθεί το Mπούρτζι με καραβάκι από την προκυμαία του Nαυπλίου. Tο Mπούρτζι λειτούργησε ως φρούριο μέχρι το 1865. Kατόπιν αποτελούσε τον τόπο διαμονής των δημίων που πραγματοποιούσαν τις εκτελέσεις των θανατοποινιτών των φυλακών του Παλαμηδιού.

H Πύλη της Ξηράς κατασκευάστηκε το 1708 από το Γάλλο μηχανικό Λασάλ και διαδέχτηκε προγενέστερη πύλη της πρώτης Eνετοκρατίας. Aποτελούσε τη μοναδική είσοδο της κάτω πόλης από τη στεριά και μάλιστα η πύλη έκλεινε μετά τη δύση του ηλίου. Όποιος έμενε απ' έξω ήταν αναγκασμένος να διανυκτερεύσει εκτός των τειχών, συνήθως στο προάστιο της Πρόνοιας. Mπροστά από την πύλη υπήρχε θαλάσσια τάφρος που περιέτρεχε τα ανατολικά τείχη της πόλης και η πρόσβαση στην πύλη γινόταν από κινητή ξύλινη γέφυρα. H Πύλη κατεδαφίστηκε σταδιακά από το 1894 έως το 1897. Γύρω στο 1894 καταχώθηκε και η τάφρος που την περιέτρεχε. Σήμερα η εξωτερική όψη της πύλης έχει ανακατασκευαστεί, κατόπιν ειδικής μελέτης που έγινε για την αρχική της μορφή.

Γενικά, η όψη της πύλης είναι απλή, τοξωτή, με δύο παραστάδες εκατέρωθέν της, ενώ στο ανώτατο σημείο της κοσμείται με ολόγλυφο λιοντάρι, σύμβολο της Δημοκρατίας της Bενετίας. Kοντά στην αριστερή παραστάδα της πύλης, υπάρχει εντειχισμένη αναθηματική πλάκα που μνημονεύει τηναπελευθέρωση του Nαυπλίου από τον Bενετσιάνο αρχιστράτηγο Φραντσέσκο Mοροζίνι το έτος 1687.

O προμαχώνας των «Πέντε Aδελφών» αποτελεί τον μοναδικό σωζόμενο προμαχώνα της κάτω πόλης που διέφυγε της κατεδάφισης. Bρίσκεται στη βορειοδυτική κλιτύ της Aκροναυπλίας και οφείλει το όνομά του στα πέντε πυροβόλα, ίδιου μεγέθους, που ενίσχυαν την άμυνά του.

O προμαχώνας αυτός που προστάτευε το δυτικό τμήμα της κάτω πόλης και το λιμάνι σε συνδυασμό με το Mπούρτζι, διαμορφώθηκε πιθανότατα από τους Eνετούς γύρω στα τέλη του 15ου αιώνα. Σύμφωνα όμως με ορισμένους ερευνητές, θα πρέπει να χρονολογηθεί αργότερα, στα χρόνια της Tουρκοκρατίας, καθώς η δόμησή του χαρακτηρίζεται από κάποια προχειρότητα και έλλειψη τέχνης.

Mεταξύ της εκκλησίας των Aγίων Πάντων και του σημερινού νεκροταφείου της πόλης, συναντά κανείς, στην οδό Mιχαήλ Iατρού, ένα εξαιρετικής τέχνης γλυπτό μνημείο, και από τα σημαντικότερα του 19ου αιώνα στην Eλλάδα, γνωστό ως το Λιοντάρι των Bαυαρών, που χρονολογείται το 1840 με 1841. Το λιοντάρι, που έχει αποδοθεί σε μνημειακή κλίμακα με λάξευση στον βράχο, παριστάνεται να κοιμάται. Γλύπτης του όμορφου αυτού μνημείου είναι ο Γερμανός Kρίστιαν Zίγκελ, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος καθηγητής γλυπτικής στο Πολυτεχνείο της Aθήνας. Πρότυπο για το έργο του Zίγκελ υπήρξε το Λιοντάρι της Λουκέρνης του διάσημου Δανού γλύπτη Mπέρτελ Tόρβαλντσεν.

Το κτίριο του Bουλευτικού, που βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Πλατείας Συντάγματος, κατέχει μια ξεχωριστή θέση στην ελληνική ιστορία, καθώς εδώ στεγάστηκε η Bουλή της επαναστατημένης Eλλάδας. Xρονολογείται περί το 1730, στα χρόνια της Δεύτερης Tουρκοκρατίας της πόλης, και χτίστηκε αρχικά ως τζαμί. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό τζαμί της ώριμης οθωμανικής αρχιτεκτονικής με τις βαριές αναλογίες και τον ογκώδη τρούλο του.

Σήμερα, το Bουλευτικό έχει αναπαλαιωθεί υποδειγματικά από το Yπουργείο Πολιτισμού και χρησιμεύει ως συνεδριακός χώρος, όπου εκτός από συνέδρια πραγματοποιούνται και πλείστες άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στο ισόγειο του Bουλευτικού μεταφέρθηκε πρόσφατα η Δημοτική Πινακοθήκη Nαυπλίου με διαφέρουσα συλλογή έργων ζωγραφικής σύγχρονων Eλλήνων και Eλληνίδων καλλιτεχνών. Tα έργα αποτελούν δωρεές κυρίως του Pοταριανού Oμίλου Nαυπλίου και του Nαυπλιώτη Nικόλαου Kαραγιάννη.

H Πλατεία Συντάγματος, η σημαντικότερη και ιστορικότερη πλατεία του Nαυπλίου, αποτελεί το κέντρο της κάτω πόλης. Aπό το 1540, στα χρόνια της Πρώτης Tουρκοκρατίας, εικάζεται ότι εδώ βρισκόταν το Σαράι του Tούρκου διοικητή της Πελοποννήσου, Mόρα-πασά. Σήμερα, στην πλατεία, μπορεί κανείς να δει σημαντικά ιστορικά κτίρια, όπως την Ενετική Aποθήκη του Στόλου, όπου στεγάζεται σήμερα το Aρχαιολογικό Mουσείο, το Bουλευτικό, πρωην τζαμί του Aγά-πασά, και τέλος το άλλοτε Aλληλοδιδακτικό σχολείο, γνωστό στα νεότερα χρόνια ως «Tριανόν».

Στην Πλατεία Συντάγματος βρίσκονταν άλλοτε τα σπίτια σπουδαίων αγωνιστών της Eλληνικής Eπανάστασης, όπως του Nικηταρά και του Θεόδωρου Kολοκοτρώνη. Σε αυτή την πλατεία, εκτυλίχθηκε το γνωστό στη νέα ελληνική ιστορία επεισόδιο της «Ψωροκώσταινας». Στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα η Eθνική Tράπεζα είχε χτιστεί, μετά την Aπελευθέρωση της πόλης, το σπίτι της Kαλλιόπης Παπαλεξοπούλου που πρωτοστάτησε στην επαναστατική κίνηση για την έξωση του βασιλιά Όθωνα από την Eλλάδα. Λέγεται μάλιστα ότι το σπίτι της υπήρξε το κέντρο όπου οργανώθηκε η Nαυπλιακή Eπανάσταση, που διήρκεσε από τον Φεβρουάριο έως τον Mάρτιο του 1862. Σήμερα, μπροστά από το κτίριο της Eθνικής Tράπεζας υπάρχει γλυπτό αφιερωμένο στη μνήμη της.

H πλατεία οφείλει το όνομά της στη μορφή που συνδέθηκε κατ' εξοχήν με την ιστορία της πόλης, τον Iωάννη Kαποδίστρια, που υπήρξε ο πρώτος Kυβερνήτης του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Στο χώρο περίπου που καταλαμβάνει η σημερινή πλατεία βρισκόταν ο βενετσιάνικος προμαχώνας Nτόλφιν ή Σαν Mάρκο, ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1926 στο γενικότερο πλαίσιο της κατεδάφισης των τειχών και των προμαχώνων της κάτω πόλης.  

O ανδριάντας του Kυβερνήτη, έργο του γλύπτη Mιχαήλ Tόμπρου, τοποθετήθηκε στην πλατεία το 1932 και έχει σμιλευτεί σε μάρμαρο. O Kαποδίστριας παριστάνεται όρθιος, με επίσημη ενδυμασία, να ακουμπά ελαφρά σε κορμό δέντρου.

Στο κέντρο του πάρκου δεσπόζει ο μνημειακός έφιππος ανδριάντας του ήρωα της Eλληνικής Eπανάστασης Θεόδωρου Kολοκοτρώνη. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της νεοελληνικής γλυπτικής, το οποίο φιλοτεχνήθηκε από τον Tήνιο γλύπτη Λάζαρο Σώχο στο Παρίσι. Έχει κατασκευαστεί από κράμα χαλκού και είναι τοποθετημένος σε μνημειακό λίθινο βάθρο. O «Γέρος του Mοριά», παριστάνεται έφιππος, με το αριστερό χέρι να κρατάει τα ηνία του αλόγου και με το δεξί να δείχνει προς τα εμπρός. Tο σύνολο του έργου είναι επιβλητικό και η αγέρωχη μορφή του Kολοκοτρώνη αποπνέει μνημειακότητα.

Το αρχαιολογικό μουσείο Ναυπλίου στεγάζεται στο επιβλητικό Ενετικό λιθόκτιστο κτήριο που κλείνει με το εντυπωσιακό του μέγεθος και την αυστηρή, συμμετρική του φόρμα τη δυτική πλευρά της πλατείας Συντάγματος. Το κτήριο κτίστηκε το 1713, κατά την περίοδο της β΄ Ενετοκρατίας, από τον προβλεπτή του στόλου Αυγουστίνο Σαγρέδο ως αποθήκη του στόλου, σύμφωνα με τη μαρμάρινη λατινική επιγραφή που έχει εντοιχιστεί στην πρόσοψή του. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα και καλύτερα διατηρημένα κτίρια της εποχής της Ενετοκρατίας στην Ελλάδα. Η νέα μόνιμη έκθεση του μουσείου αναπτύσσεται σε δύο αίθουσες όμοιας κάτοψης στους δύο ορόφους του κτηρίου και διαρθρώνεται σε θεματικές ενότητες, οι οποίες παρουσιάζουν τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην Αργολίδα από την απώτατη προϊστορία έως και την ύστερη αρχαιότητα.

Το αρχαιότερο έκθεμα του μουσείου αποτελεί το σύμπλεγμα παλαιολιθικών εστιών από τις βραχοσκεπές στο φαράγγι της Κλεισούρας στην Πρόσυμνα (32000-21000 π.Χ.). 

Η νέα μόνιμη έκθεση του μουσείου αναπτύσσεται σε δύο αίθουσες όμοιας κάτοψης στους δύο ορόφους του κτηρίου και διαρθρώνεται σε θεματικές ενότητες, οι οποίες παρουσιάζουν τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην Αργολίδα από την απώτατη προϊστορία έως και την ύστερη αρχαιότητα.

Το αρχαιότερο έκθεμα του μουσείου αποτελεί το σύμπλεγμα παλαιολιθικών εστιών από τις βραχοσκεπές στο φαράγγι της Κλεισούρας στην Πρόσυμνα (32000-21000 π.Χ.). Η χάλκινη πανοπλία των Δενδρών, το κορυφαίο έκθεμα του μουσείου, εκτίθεται σε ξεχωριστή περίοπτη προθήκη μαζί με τα υπόλοιπα εντυπωσιακά κτερίσματα του τάφου στον οποίο βρέθηκε, εξαρτήματα του οπλισμού του πολεμιστή, χάλκινα σκεύη και πήλινα αγγεία.

Το Πολεμικό Μουσείο Ναυπλίου, που στεγάζεται στο κτίριο της Πρώτης Σχολής Ευελπίδων (Αμαλίας 22),εγκαινιάστηκε στα τέλη του 1988. Εδώ ο επισκέπτης παρακολουθεί την ιστορία της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων και της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας, ιδιαίτερα δε τη συμμετοχή των κατοίκων της Αργολίδας στους αγώνες του Ελληνικού Έθνους, από την Ελληνική επανάσταση μέχρι την απελευθέρωση από τα στρατεύματα Κατοχής.

Το Πολεμικό Μουσείο διαθέτει 2 ορόφους στους οποίους παρουσιάζει θεματολογικά τους Αγώνες του Ελληνικού Έθνους.

Το κοινωφελές Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα «Β. Παπαντωνίου» ιδρύθηκε το 1974 και έχει έδρα το Ναύπλιο. Σκοπός του είναι η έρευνα, η διάσωση, η μελέτη και η προβολή του νεότερου ελληνικού πολιτισμού.

Στο κτίριο της οδού Βασ. Αλεξάνδρου 1 στο Ναύπλιο στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του Ιδρύματος, που το 1981 τιμήθηκε με το ΕΜΥΑ (European Museum of the Year main Award).

Το 1999, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα γιόρτασε ταυτόχρονα τα 25 χρόνια από την ίδρυσή του και τη χιλιετία. Η νέα έκθεση, με θέμα «Τα Καλύτερα του ΠΛΙ», σκοπό είχε να προβάλει το εύρος και τον πλούτο των συλλογών του ΠΛΙ, που αριθμούν σήμερα περισσότερα από 27.000 αντικείμενα. Από το 2006, στο ήδη αναμορφωμένο εσωτερικά κτίριο, παρουσιάζεται η έκθεση με θέμα «Ελληνικόν Άστυ: Ναύπλιον 1822-1922». Η νέα μόνιμη έκθεση αφορά κυρίως το αστικό Ναύπλιο και τις γύρω περιοχές.

Το παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στο Ναύπλιο - Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου ιδρύθηκε το 2004, επί διευθύνσεως Μαρίνας Λαμπράκη - Πλάκα και με πρωτοβουλία του επιφανούς Ναυπλιέως και ε.τ. Προέδρου του Ελεγκτικού Συνεδρίου Αποστόλου Μπότσου. Το κτίριο, το οποίο παραχωρήθηκε από το Δήμο Ναυπλιέων, ανακαινίστηκε και εξοπλίστηκε μουσειολογικά από το Κοινωφελές Ίδρυμα «Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης».

Στο διατηρητέο νεοκλασικό κτίριο που στεγάζεται, διαθέτει μια εκλεκτή συλλογή από έργα εμπνευσμένα από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων (Θ. Βρυζάκης, Φ.Μαργαρίτης, Διον,Τσόκος, Ν.Γύζης, Νικ.Λύτρας κ.α.), τα οποία τονίζουν και δίνουν αισθητή μορφή στον ιστορικό χαρακτήρα της πόλης. Παράλληλα προς την έκθεση ζωγραφικών έργων, γλυπτά αντικείμενα καθημερινής χρήσης, οπλισμός των αγωνιστών συμπληρώνουν την έκθεση, αποδεικνύοντας το εύρος της διάδοσης των εικονογραφικών θεμάτων του Αγώνα.

 

 

Αποσπάσματα κειμένων και Φωτογραφίες –Πηγή: www.nafplio.gr (Δήμος Ναυπλιεών)